De beschermde status van primaten
Alle primaten zijn internationaal beschermd, omdat zij zijn opgenomen op Appendix I en Appendix II van het CITES-Verdrag, het Verdrag inzake de internationale handel in bedreigde dier- en plantensoorten. Appendix I bevat de primaten die strikt beschermd zijn, omdat zij met uitsterven worden bedreigd en Appendix II bevat alle overige primaten, omdat ongereguleerde handel ertoe zou kunnen leiden dat zij in de toekomst met uitsterven worden bedreigd. Dit betekent dat primaten uitsluitend internationaal mogen worden verhandeld met een uitvoervergunning van het land van waaruit ze worden uitgevoerd. Een groot aantal landen waar primaten in het wild voorkomen, de range states, verbiedt de uitvoer van wilde primaten al sinds de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw en geeft uitsluitend in uitzonderlijke omstandigheden uitvoervergunningen af voor niet-commerciële doeleinden zoals wetenschappelijke onderzoek.
In Europa is het CITES Verdrag geïmplementeerd in de CITES Basisverordening.
Strikt beschermde primaten zijn opgenomen op Bijlage A bij deze verordening. Volgens de Europese regels betekent dit dat deze primaten alleen in de EU mogen worden ingevoerd als een uitvoervergunning is afgegeven door het land van uitvoer en een invoervergunning van de Europese Lidstaat waar de dieren worden ingevoerd. Binnen de EU mogen deze strikt beschermde primaten alleen met een speciale ontheffing, het EU-certificaat, worden overgedragen.
Ook mogen deze dieren alleen voor niet-commerciële doeleinden in de EU worden ingevoerd, binnen de EU overgedragen en worden uitgevoerd uit de EU. Een uitzondering hierop is van toepassing voor strikt beschermde primaten die voor commerciële doeleinden in gevangenschap zijn gefokt en geboren. Het fokbestand mag dan alleen uit volledig legale dieren bestaan en zonder uit het wild afkomstige dieren in stand worden gehouden.
Beschermde primaten die zijn opgenomen op Appendix II en Bijlage B, mogen ook alleen in de EU worden ingevoerd als een uitvoervergunning is afgegeven door het land van uitvoer en een invoervergunning van de Europese Lidstaat waar de dieren worden ingevoerd. Wel is commciële handel en gebruik toegestaan, mits de dieren een legale herkomst hebben en de oorspronkelijke vergunningen commercieel gebruik toestonden. Voor uitvoer uit de EU is een uitvoervergunning nodig van de Lidstaat van uitvoer. Deze mag in ook alleen worden afgegeven als de beschermde primaten legaal zijn ingevoerd of in de EU zijn gefokt binnen een fokbestand waarvan de fokdieren legaal zijn verkregen. Voor de handel binnen de EU moet eveneens altijd worden aangetoond dat de beschermde primaten rechtmatig zijn verkregen, dus met de juiste vergunningen zijn ingevoerd of nakomelingen zijn van primaten die rechtmatig zijn ingevoerd en de oorspronkelijk ingevoerde dieren commercieel mochten worden gebruikt.
In Nederland is het bezit van primaten door particulieren en commerciële rechtspersonen overigens al lange tijd verboden.
Dat veel range states, dus de landen waar (strikt) beschermde primaten in het wild voorkomen, de uitvoer van wilde primaten verboden hebben, betekent helaas niet dat er geen smokkel in deze dieren bestaat. Er zijn en worden nog steeds primaten de range states uit gesmokkeld en de EU binnengesmokkeld. Deze primaten zie je dan vervolgens terug in de handel en bij dierhouders binnen de EU.
Legalisering illegale primaten
Je zou verwachten dat het gemakkelijk is om deze illegale primaten en hun nakomelingen vervolgens in beslag te nemen en terug te brengen naar de range states. Dat is helaas niet de realiteit. Vaak worden primaten van soorten die nooit legaal uit de range states zijn uitgevoerd en/of hun nakomelingen bewust of onbewust gelegaliseerd door dezelfde autoriteiten die juist ingesteld zijn om ervoor te zorgen dat er geen illegale handel in beschermde diersoorten plaatsvindt.
De Stichting Natuurwet is een uitgebreid onderzoek gestart naar deze legale handel in illegale primaten. In dit onderzoek wordt systematisch in kaart gebracht welke soorten primaten volgens de CITES Trade Database, een internationale database waarin vrijwel alle in- en uitvoeren zijn geregistreerd, nooit legaal uit hun natuurlijke verspreidingsgebied zijn uitgevoerd, maar wel met EU-certificaten binnen de EU worden verhandeld en met CITES vergunningen in de EU worden ingevoerd en uit de EU worden uitgevoerd.
Oorzaken (on)bedoeld legaliseren illegale primaten
Er zijn verschillende oorzaken voor het probleem dat voor deze naar alle waarschijnlijkheid illegale primaten vergunningen worden afgegeven.
Geen registratie legale fokkers van strikt beschermde primaten
Alhoewel het internationaal verplicht is om commerciële fokkers van strikt beschermde soorten, zoals primaten die op Appendix I staan, te registreren bij het internationale CITES-secretariaat, hebben verschillende landen, waaronder alle EU-Lidstaten, dit vereiste niet ingevoerd. Dit betekent dat de fokkers en hun fokbestanden van strikt beschermde primaten niet volledig gecontroleerd worden, voordat een invoervergunning, uitvoervergunning of EU-certificaat wordt afgegeven.
Als de EU wel internationale registratie verplicht zou stellen, zou tenminste door het CITES secretariaat volledig worden gecontroleerd of de (voorouder)dieren legaal en voor commerciële doeleinden in het internationale handelsverkeer waren gebracht en zou de mogelijkheid voor legale handel in illegale, strikt beschermde primaten sterk beperkt zijn.
Een probleem dat ontstaat bij de handel in beschermde en strikt beschermde primatenis dat binnen de EU bij zowel strikt beschermde primaten als beschermde primaten terug getraceerd wordt om te controleren of een dier legaal is. Dus als iemand een uitvoervergunning aanvraagt voor bepaalde primaten en hij geeft aan dat hij ze bij een fokker in Duitsland heeft gekocht, dan vraagt de vergunningverlener in Duitsland na of die fokker met de soort fokt. In Duitsland moeten fokkers zich lokaal registreren en een register bijhouden en de Duitse lokale autoriteit controleert of de fokker met de soort fokt. Is dit het geval, dan volgt een positief advies en geeft de bevoegde autoriteit de vergunningen af, ook als de soort helemaal niet legaal in Duitsland aanwezig kan zijn.
