Legale handel in illegale gifkikkers 

De Stichting Natuurwet voert uitgebreid onderzoek uit naar legale handel in illegale dieren. Hierbij gaat het om dieren die behoren tot beschermde soorten die nooit legaal in het internationale handelsverkeer zijn gebracht, maar via smokkel in de EU Lidstaten zijn terecht gekomen. Desalniettemin worden deze dieren in Nederland en andere EU-Lidstaten verkocht en met vergunningen afgegeven door de Nederlandse autoriteiten in- en (weder)uitgevoerd.

 De beschermde status van gifkikkers

Gifkikkers zijn internationaal beschermd omdat zij zijn opgenomen op Appendix II van het CITES-Verdrag, het Verdrag inzake de internationale handel in bedreigde dier- en plantensoorten. Dit betekent dat gifkikkers uitsluitend internationaal mogen worden verhandeld met een uitvoervergunning van het land van waaruit ze worden uitgevoerd. Een groot aantal landen waar gifkikkers in het wild voorkomen, de range states,  verbiedt de uitvoer van wilde gifkikkers al sinds de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw en geeft uitsluitend in uitzonderlijke omstandigheden uitvoervergunningen af voor wetenschappelijke doeleinden.

In Europa is het CITES Verdrag geïmplementeerd in de CITES Basisverordening. Gifkikkers zijn opgenomen op Bijlage B bij deze verordening. Volgens de Europese regels betekent dit dat er, voordat gifkikkers in de EU mogen worden ingevoerd, een uitvoervergunning moet zijn afgegeven door het land van uitvoer en een invoervergunning van de Europese Lidstaat waar de dieren worden ingevoerd.

Voor uitvoer uit de EU is een uitvoervergunning nodig van de Lidstaat van uitvoer. Deze mag in principe alleen worden afgegeven als kan worden aangetoond dat de gifkikkers legaal zijn ingevoerd of in de EU zijn gefokt binnen een fokbestand waarvan de fokdieren legaal zijn verkregen.

Voor de handel binnen de EU moet eveneens altijd worden aangetoond dat de gifkikkers rechtmatig zijn verkregen, dus met de juiste vergunningen zijn ingevoerd of nakomelingen zijn van gifkikkers die rechtmatig zijn ingevoerd.

 Soorten gifkikkers en localiteiten

Er zijn heel veel soorten gifkikkers. Sommige soorten komen uitsluitend in één bepaald land voor, bijvoorbeeld Brazilië, andere soorten gifkikkers komen in meerdere landen voor.

Gifkikkers hebben vaak uiterlijke kenmerken die specifiek zijn voor één bepaalde populatie. Zo’n kleurvariant noemt men een localiteit. Alhoewel sommige soorten gifkikkers in meerdere landen in het wild voorkomen, kan dus vaak aan de uiterlijke kenmerken worden afgeleid uit welk land een dier afkomstig is. Localiteiten hebben vrijwel altijd een naam die ook wordt gebruikt bij de handel in gifkikkers.

Dat je aan de localiteit kunt zien waar een gifkikker vandaan komt, is vooral belangrijk omdat lang niet alle landen de uitvoer van gifkikkers toestaan. Zo verbieden Brazilië, Costa Rica, Colombia en Peru de uitvoer van wilde gifkikkers al sinds de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw. Je kunt aan de localiteit dus vaak zien of uit de naam afleiden, of een dier wel of niet legaal kan zijn, ook als een soort in meerdere landen voorkomt.

 Smokkel in gifkikkers

Dat veel range states, dus de landen waar gifkikkers in het wild voorkomen, de uitvoer van wilde gifkikkers verboden hebben, betekent helaas niet dat er geen smokkel in deze dieren bestaat. Er zijn en worden nog steeds gifkikkers de range states uit gesmokkeld en de EU binnengesmokkeld. Deze gifkikkers zie je dan vervolgens terug in de handel en bij gifkikkerhouders.

Dat smokkel nog steeds plaatsvindt, is duidelijk zichtbaar als dieren uit nieuw ontdekte populaties, dus een nieuwe color morph, op de markt komen.

Een duidelijk voorbeeld van een nieuwe color morphs is de Dendrobates tinctorius tumucumaque die pas in 2014 werkt ontdekt en beschreven en in 2015 al in de handel was in Duitsland.

Ook de Adelphobates galactonotus blue is een voorbeeld van dieren uit een nieuw ontdekte populatie die in zeer korte tijd in de EU verhandeld worden. Deze localiteit werd in 2012 ontdekt en was rond 2015 al in de handel in de EU. 

Legalisering illegale gifkikkers

Je zou verwachten dat het gemakkelijk is om deze dieren vervolgens in beslag te nemen en terug te brengen naar de range states. Dat is helaas niet de realiteit. Vaak worden gesmokkelde gifkikkers en/of hun nakomelingen bewust of onbewust gelegaliseerd door dezelfde autoriteiten die juist ingesteld zijn om ervoor te zorgen dat er geen illegale handel in beschermde diersoorten plaatsvindt.

De Stichting Natuurwet voert uitgebreid onderzoek uit naar deze legale handel in illegale dieren. In dit onderzoek wordt systematisch in kaart gebracht welke gifkikkersoorten en localiteiten nooit legaal uit hun natuurlijke verspreidingsgebied zijn gesmokkeld, maar wel in Nederland worden verhandeld en met CITES vergunningen uit Nederland worden uitgevoerd. Ook wordt onderzocht of, en zo ja hoe, deze gifkikkersoorten en localiteiten via andere landen dan de range states in Nederland worden ingevoerd.

 Oorzaken (on)bedoeld legaliseren illegale gifkikkers

Er zijn verschillende oorzaken voor het probleem dat voor deze illegale gifkikkers vergunningen worden afgegeven.

Terugtraceren

In de eerste plaats wordt bij de afgifte van vergunningen vaak helemaal niet gecontroleerd of een soort ooit legaal is uitgevoerd uit het natuurlijke verspreidingsgebied. Er wordt namelijk terug getraceerd. Dus als iemand een uitvoervergunning aanvraagt voor bepaalde gifkikkers en hij geeft aan dat hij ze bij een fokker in Duitsland heeft gekocht, dan vraagt de vergunningverlener in Nederland in Duitsland na of die fokker met de soort fokt. In Duitsland moeten fokkers zich lokaal registreren en een register bijhouden en de Duitse lokale autoriteit controleert of de fokker met de soort fokt. Is dit het geval, dan volgt een positief advies en geeft Nederland de vergunningen af, ook als de soort helemaal niet legaal in Duitsland aanwezig kan zijn.

Geen controle op color morph

In de tweede  plaats worden vergunningaanvragen behandeld op soortnaam, er wordt niet gecontroleerd uit welke populatie dieren afkomstig zijn. Als er gifkikkers van een bepaalde soort zowel legaal als illegaal aanwezig zijn, wordt er helemaal niet gecontroleerd voor welke localiteit de vergunning wordt aangevraagd. Er wordt dus ook niet achterhaald dat de vergunning wordt aangevraagd voor een dier afkomstig uit een populatie waaruit uitvoer verboden is, bijvoorbeeld een populatie uit Brazilië. Voorbeeld hiervan is de Dendrobates tinctorius, een gifkikkersoort met een bijzonder groot aantal localiteiten die voorkomt in onder andere Suriname, een range state die de uitvoer van wilde gifkikkers toestaat, maar ook in Brazilië, een range state die de uitvoer juist strikt verboden heeft. Toch zie je localiteiten die uitsluitend in Brazilië voorkomen, veelvuldig in de Europese handel en wordt er bij de afgifte van vergunningen op geen enkele wijze gecontroleerd om welke localiteiten het gaat.

Legalisering gesmokkelde dieren

Tenslotte worden inbeslaggenomen dieren, dus dieren waarvan de smokkel is ontdekt, met name door Duitsland, bij particuliere houders geplaatst, die vervolgens de nakomelingen mogen verkopen. Zo ontstaat een stroom gelegaliseerde dieren door de stroom van illegale dieren. Omdat er geen vergunningen bij de nakomelingen zitten, kunnen illegale dieren en gelegaliseerde dieren niet van elkaar worden onderscheiden.

Dit is bijvoorbeeld het geval bij de Dendrobates tinctorius tumucumaque waarvan een aantal gesmokkelde exemplaren door de Duitse autoriteiten bij een particulier werden geplaatst die de nakweek mocht verhandelen. Nu wordt deze localiteit overal te koop aangeboden en is het nauwelijks nog mogelijk een onderscheid te maken tussen nakomelingen van de gelegaliseerde dieren en gesmokkelde dieren en hun nakomelingen die niet gelegaliseerd zijn. Ook bij andere soorten is dit gebeurd, zoals de Excidobates mysteriosus en de Ameerega cainarachi, twee soorten die uitsluitend in Peru voorkomen en nooit legaal zijn uitgevoerd, en de Ranitomeya vanzolinii, een soort die uitsluitend in Brazilië en Peru voorkomt en pas in 2015 legaal is ingevoerd vanuit Canada door Understory Enterprises maar die al sinds 2009 door Nederland mét vergunningen wordt uitgevoerd.

Het legaliseren van illegale dieren is op zich al schadelijk, omdat het ervoor zorgt dat smokkel loont, zeker gelet op de praktijk dat de smokkelaar financiële afspraken maakt met de particulier die de dieren opvangt als de smokkel ontdekt wordt, en het feit dat de straffen bij ontdekking van smokkel bestaan uit lage boetes.

Maar deze legalisering van illegale dieren maakt het ook ontzettend moeilijk om handhavend op te treden ten aanzien van andere dieren van dezelfde populatie die ook gesmokkeld zijn maar niet zijn gelegaliseerd. Dit komt mede door het feit dat er geen onderscheid kan worden gemaakt tussen de gelegaliseerde en niet-gelegaliseerde dieren. Is er éénmaal een zending van een bepaalde localiteit in de EU gelegaliseerd, dan is alleen het uit de range state smokkelen en in de EU brengen nog nodig om ze daarna binnen de EU vrij te verhandelen en zelfs mét CITES vergunningen uit te voeren. De range states die de uitvoer van hun wilde soorten hebben verboden, staan vervolgens machteloos. 

Oplossingen

Het is vanuit juridische gezien niet heel erg moeilijk om het probleem van legale handel in illegale gifkikkers op te lossen, het vergt alleen wel veel politieke inzet.

In de eerste plaats moet bij de behandeling van de aanvragen van vergunningen voor gifkikkers altijd worden gekeken naar de localiteit als de gifkikkersoort verschillende localiteiten kent. Deze moeten op de vergunning worden opgenomen. Dit voorkomt dat legale en illegale dieren van een bepaalde soort allemaal als legaal worden behandeld, bijvoorbeeld als een bepaalde localiteit al is gelegaliseerd. Alhoewel in principe alleen de soortnaam op een vergunning moet worden gezet, is er ook ruimte voor een beschrijving van de uiterlijke kenmerken op de vergunning. Door te verplichten bij gifkikkers met verschillende localiteiten hier de naam van de localiteit aan te geven, kan een eerste stap worden gezet in de bestrijding van legale handel in illegale gifkikkers.

Dit moet niet alleen bij uitvoervergunningen maar ook bij invoervergunningen om te voorkomen dat dieren uit een land dat uitvoer verbiedt, eerst naar een land worden gesmokkeld dat uitvoer toestaat en vervolgens met in- en uitvoervergunningen op soortniveau legaal de EU binnen worden gebracht.

In de tweede plaats moet het terug traceren bij de beoordeling van vergunningaanvragen écht worden vervangen door een controle vanaf de oorsprong: is een soort of localiteit nooit legaal uit de range state uitgevoerd? Dan kan geen vergunning worden afgegeven. Er is voldoende informatie beschikbaar over localiteiten en de landen waarin deze voorkomen, waaronder een studie van de University of Illinois, waarin een overzicht is gepubliceerd van vrijwel alle soorten, localiteit, range states en meer relevante informatie.

Tenslotte moet een einde komen aan het legaliseren van illegale dieren en het toestaan van de verkoop van nakomelingen. Dit vereist wel dat de CITES Basisverordening wordt veranderd, maar het is absoluut noodzakelijk. Door steeds weer illegale dieren te legaliseren wordt niet alleen smokkel van wilde dieren in stand gehouden, het zorgt er ook voor dat lokale initiatieven in de range states om met de gifkikkers te fokken en op een duurzame manier deze gifkikkers legaal uit te voeren naar de EU geen kans van slagen hebben. Dieren afkomstig van duurzame fok zijn namelijk altijd duurder dan uit het wild gesmokkelde dieren.

Daarbij is in resolutie 17.8 bij het CITES Verdrag uitgebreid beschreven op welke wijze moet worden omgegaan met inbeslaggenomen dieren. Dit biedt meer dan voldoende andere mogelijkheden om de dieren ethisch verantwoord te plaatsen, zonder smokkel verder te stimuleren.